De rechtsbijstandverzekering
De rechtsbijstandverzekering is een schadeverzekering. Vele particulieren en vele MKB-bedrijven hebben een rechtsbijstandverzekering. Deze verzekering is handig omdat je daarmee voorkomt dat je bij een juridisch geschil kosten voor de rechtsbijstand moet betalen. De rechtsbijstandverzekering kent in het algemeen twee belangrijke beperkingen. Ten eerste zijn lang niet alle geschillen gedekt en ten tweede beoordeelt de rechtsbijstandverzekeraar steeds of de zaak een kans van slagen heeft.
Hoe ziet een juridisch geschil er uit? Eerst is er een voorfase waarbij beide partijen posities en standpunten innemen. Als partijen er niet uit komen, wordt een gerechtelijke procedure opgestart. De afloop van de procedure kan bestaan uit een regeling of een vonnis. Op basis van deze uitslag hebben partijen vervolgens verplichtingen, bijvoorbeeld leveren of betalen.
De rechtsbijstandverzekeraars behandelen deze juridische geschillen bij voorkeur zelf. Dit kunnen zij ook omdat de rechtsbijstandverzekeraars juristen en vaak ook advocaten in dienst hebben. Daarnaast kost de behandeling van juridische geschillen door externen behoorlijk wat geld voor de rechtsbijstandverzekeraars.
Op grond van de Europese Richtlijn[1] en op grond van de wet[2] wordt de verzekerde beschermd[3]. De verzekerde wordt beschermd door het beginsel van de vrije keuze van een advocaat[4]. Dit beginsel kan van groot belang zijn. Uw eigen advocaat is niet vooringenomen en dient alleen maar het belang van zijn cliënt. Dit kan voor een jurist bij de rechtsbijstandverzekeraar anders zijn: zijn werkgever, de rechtsbijstandverzekeraar, kijkt naar de kosten van de behandeling van een juridisch geschil en kan en zal hierdoor ook de jurist aansturen.
Er is dus sprake van frictie tussen de belangen van de verzekerde en van de rechtsbijstandverzekeraar.
Het Europese Hof van Justitie
Rechtsbijstandverzekeraars proberen zoveel als mogelijk te voorkomen dat zaken worden uitbesteed. Dit vanwege de kosten die hiermee gepaard gaan. Een aantal discussies over de vrije advocaatkeuze is voor het Europese Hof van Justitie gekomen. Steeds heeft het Hof de Europese regeling in het belang van de verzekerde uitgelegd.
Zo werd in 2013 duidelijk dat het recht op de vrije advocaatkeuze ook geldt voor procedures waarbij de bijstand van een advocaat niet verplicht is (bijvoorbeeld bestuursrechtelijke procedures).[5] In 2016 werd bevestigd dat de vrije advocaatkeuze ook geldt voor de bezwaarfase in bestuursrechtelijke procedures.[6]
Op 14 mei 2020[7] heeft het Hof uitspraak gedaan over een procedure die was opgestart door de Belgische ordes van advocaten. Het geschil ging over een situatie die voor België geldt. In de Belgische wet staan twee bemiddelingsvormen: de buitengerechtelijke bemiddeling en de gerechtelijke bemiddeling. Dit zijn onderhandelingsfases waarbij de rechtsbijstandverzekeraars stelden dat hiervoor geen advocaatkosten zouden worden vergoed. Het waren volgens de rechtsbijstandverzekeraars immers geen gerechtelijke of administratieve procedures.
Het Hof heeft geoordeeld dat het in de bepaling van de Europese Richtlijn bedoelde begrip “gerechtelijke procedure”:
“ook betrekking heeft op een procedure voor gerechtelijke of buitengerechtelijke bemiddeling waarbij een rechterlijke instantie betrokken is of kan zijn, hetzij bij het inleiden van deze procedure hetzij na afloop ervan.”
De rechtsbijstandverzekeraars hebben via het Verbond van Verzekeraars laten weten dat de uitspraak van het Hof niet opgaat voor de Nederlandse situatie. Kort gezegd omdat de Belgische buitengerechtelijke bemiddeling en gerechtelijke bemiddeling niet in de Nederlandse wet staan.[8] De rechtsbijstandverzekeraars stellen dat dus alleen op het moment van het opstarten van een procedure pas het recht op de vrije advocaatkeuze ontstaat.
Hoe zit dit?
Het standpunt van de rechtsbijstandverzekeraars is vanuit hun positie enigszins begrijpelijk. De uitspraak van het Hof zou betekenen dat er ook een recht op de vrije advocaatkeuze ontstaat in de voorfase. Dus bij het begin van het juridisch geschil moet er al uitbesteed worden en moeten de rechtsbijstandverzekeraars de kosten van uw eigen advocaat betalen.
De rechtsbijstandverzekeraars zien het echter fout. De uitspraak van het Hof is wel degelijk op de Nederlandse situatie van toepassing. Dit komt omdat er niet alleen moet worden gekeken naar de uiteindelijke eindbeslissing maar ook naar de overwegingen van het Hof.
Deze overwegingen zijn in de lijn van de eerdere uitspraken die ik noemde en leggen de richtlijn in algemene zin uit. Het Hof bevestigt in het arrest de eerdere uitspraken. Daarin stelt het Hof dat het doel van de richtlijn is: een adequate bescherming van de verzekerde (waaronder de vrije advocaatkeuze). Vervolgens definieert het Hof wat in het algemeen een “gerechtelijke procedure” is:
“Zoals de advocaat-generaal in punt 81 van zijn conclusie opmerkt, omvat de term „procedure” dus niet alleen de fase van het beroep voor een gerecht in eigenlijke zin, maar ook de fase die daaraan voorafgaat en tot een gerechtelijke fase kan leiden.
Het begrip „gerechtelijke procedure” in de zin van artikel 201 van richtlijn 2009/138 moet even ruim worden uitgelegd als het begrip „administratieve procedure”, aangezien het voorts incoherent zou zijn om deze twee begrippen verschillend uit te leggen wat betreft het recht om een advocaat of vertegenwoordiger te kiezen.
Hieruit volgt dat het begrip „gerechtelijke procedure” niet kan worden beperkt tot uitsluitend niet-administratieve procedures voor een gerecht in eigenlijke zin, en ook niet door een onderscheid te maken tussen de voorbereidende fase en de besluitfase van een dergelijke procedure. Elke fase die kan leiden tot een procedure bij een rechterlijke instantie, zelfs een voorafgaande fase, moet dus worden geacht onder het begrip „gerechtelijke procedure” in de zin van artikel 201 van richtlijn 2009/138 te vallen.”[9]
Deze algemene overwegingen zien dus op de uitleg van de definitie van een “gerechtelijke procedure” in de zin van de Richtlijn. Hieronder valt ook de voorafgaande fase en dit is begrijpelijk. In de voorafgaande fase nemen de partijen immers stellingen in. Als voorbeeld. De ene partij klaagt over het werk dat de andere partij heeft geleverd. Volgens de wet moet er zo snel mogelijk worden geklaagd[10]. Als je niet op tijd klaagt, verspeel je je rechten in de gerechtelijke procedure[11]. Juridische bijstand in de voorfase is dus cruciaal en ook dan moet de vrije advocaatkeuze gelden.
Het standpunt van de rechtsbijstandverzekeraars is evident fout. Het Hof wint. De rechtsbijstandverzekeraars houden er eigenlijk al enkele jaren rekening mee dat de vrije advocaatkeuze ruimer zal worden.[12] Beter gezegd: de rechtsbijstandverzekeraars houden er al enkele jaren rekening mee dat de vrije advocaatkeuze ruimer moet worden uitgelegd dan zij zouden wensen.
Wat betekent dit voor u als verzekerde?
U heeft recht op bijstand door uw eigen advocaat op kosten van de rechtsbijstandverzekering, ook in de onderhandelingsfase. Dit is een groot goed omdat u vanaf het begin door uw vertrouwde advocaat kan worden bijgestaan, iemand die u en uw bedrijf kent.
De rechtsbijstandverzekeringen zullen in eerste instantie proberen dit tegen te houden. Argumenten die u zult horen zijn: “wij hebben ook goede juristen en advocaten” (dit argument klopt, maar is niet direct relevant), maar ook “uw zaak heeft geen kans van slagen” (dit hoeft echt niet altijd zo te zijn[13]). Verder zullen de rechtsbijstandverzekeraars eerst nog weigeren om te betalen (dus een aparte incassoprocedure zal volgen) totdat de rechtsbijstandverzekeraars eindelijk het arrest van het Hof accepteren.
Ook zullen de rechtsbijstandverzekeraars stellen dat de verzekering onbetaalbaar wordt vanwege de extra advocaatkosten. Dit valt nog te bezien. De rechtsbijstandverzekeraars zouden bijvoorbeeld ook in overleg kunnen gaan met de Orde van advocaten om duidelijke werkafspraken te maken.
Uiteindelijk wordt u als verzekerde hier beter van. De rechtsbijstandverzekeraars en de advocaten zullen allemaal hun uiterste best doen om voor uw belangen op te komen.
In ieder geval kunt u er op rekenen dat wij voor uw belangen opkomen! Misschien is in plaats van een rechtsbijstandverzekering het abonnement van Rutten x Welling Advocaten[14] iets voor u?
