De afgelopen jaren volgen crisissen elkaar in razendsnel tempo op. Corona, extreme hittegolven, droogte, de oorlog in Oekraïne, torenhoge inflatie, energiecrisissen en ga zo maar door! Hierdoor kunnen contractspartijen steeds vaker hun afspraken niet meer nakomen. Dit resulteert in onzekerheden en geschillen. Wat kunt u doen als u door een onvoorziene omstandigheid niet meer in staat bent om uw contractuele verplichting na te komen? En hoe kunt u goed contracteren in een onzekere wereld? Ik leg het u graag uit.
Basisprincipe van het contractenrecht
In het Nederlandse contractenrecht mogen partijen zelf bepalen wat ze met elkaar afspreken (zolang de overeenkomst niet in strijd is met de wet). Als er eenmaal iets is afgesproken, dienen partijen zich aan de gemaakte afspraken te houden. Een mogelijke uitzondering hierop is als er iets gebeurt wat partijen ten tijde van het sluiten van het contract niet hebben voorzien. De rechter kan op grond van een onvoorziene omstandigheid een contract wijzigen of geheel of gedeeltelijk ontbinden.[1] Door de wereld waarin wij nu leven is het leerstuk van onvoorziene omstandigheden actueler dan ooit. Er kan alleen sprake zijn van een onvoorziene omstandigheid als er aan de volgende drie eisen is voldaan:
◆De omstandigheid moet onvoorzien zijn en gelegen zijn in de toekomst. Aan dit vereiste is voldaan als partijen de omstandigheid in de overeenkomst niet stilzwijgend of uitdrukkelijk hebben verdisconteerd. Het is niet van belang of partijen de omstandigheid hebben kunnen voorzien. Het gaat enkel om de vraag of partijen tijdens het sluiten van de overeenkomst met de opgetreden omstandigheid rekening hebben gehouden. Tevens is van belang dat de onvoorziene omstandigheid pas optreedt na het sluiten van het contract.
◆Door de onvoorziene omstandigheid kan ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet verwacht worden. Dit is bijvoorbeeld het geval als er door de onvoorziene omstandigheid een ernstige waardeverandering tussen partijen optreedt. Het is ook mogelijk dat door de onvoorziene omstandigheid het doel van de overeenkomst buiten beeld is geraakt. Ook kan nakoming door de onvoorziene omstandigheid uitermate bezwaarlijk zijn.
◆De onvoorziene omstandigheid kan niet voor rekening komen van degene die zich erop beroept. Dit is bijvoorbeeld het geval als de omstandigheid behoort tot het ondernemingsrisico van degene die zich erop beroept.
Waar moet u op letten als u contracteert?
Als u gaat contracteren dient u zich bewust te zijn van het feit dat er in de toekomst onvoorziene omstandigheden kunnen optreden. Als er aan de drie bovenstaande vereisten is voldaan kan ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet verwacht worden. De rechter is dan verplicht (als een partij dit verzoekt) om de overeenkomst te ontbinden of te wijzigen.
Het is niet mogelijk om dit leerstuk, dat van dwingend recht is, contractueel uit te sluiten. Het toepassingsgebied kan wel beperkt worden door voorzieningen te treffen voor allerlei verschillende soorten situaties die kunnen ontstaan. Het is dus verstandig om in uw contract mogelijke onvoorziene omstandigheden op te nemen waaraan u een bepaald rechtsgevolg bindt. Bespreek dit altijd met uw wederpartij bij het sluiten van een overeenkomst. Als u voor een bepaalde omstandigheid niets bent overeengekomen, bent u afhankelijk van de onzekere gang naar de rechter.
Door de strenge vereisten van dit leerstuk wordt een beroep op een onvoorziene omstandigheid zelden toegewezen. Het uitganspunt blijft dat afspraken moeten worden nagekomen.
Kunt u uw contract niet meer nakomen door een onvoorziene omstandigheid? Of bent u van plan om te gaan contracteren? Neem dan contact op met mijn collega Justus Godart die gespecialiseerd is in het contractenrecht. U zult geholpen worden met het opstellen van een duidelijk contract. Hiermee kunt u problemen voorkomen, dit is altijd beter dan het achteraf te laten genezen door de rechter.
