Twee voorstellen voor verordeningen

Sinds de introductie in 2018 van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG, General Data Protection Regulation (GDPR)) heeft de Europese Unie de reputatie gekregen Big Tech aan te pakken.

Misschien is deze reputatie terecht. In 2020 stelde de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de Europese Unie, twee nieuw verordeningen voor: de Verordening Digitale Markten (Engels: Digital Markets Act, hierna: DMA) en de Verordening Digitale Diensten, (Digital Services Act, hierna: DSA). Deze twee verordeningen moeten gezamenlijk de Europese digitale markt tegelijkertijd beschermen én doen groeien. Samen vormen de twee verordeningen dus de nieuwe Europese wetgeving voor de digitale economie, een tang om Big Tech onder controle te houden. Dat is althans de bedoeling.

Het Europees parlement is al akkoord gegaan met de beide voorstellen. De bal ligt nu bij de Raad van de Europese Unie. In dit orgaan zijn de individuele lidstaten van de Europese Unie vertegenwoordigd. Ook de Raad van de Europese Unie dient nog in te stemmen met beide voorstellen. Het kan dus gebeuren dat één of beide verordeningen niet (ongewijzigd) goedgekeurd wordt.

Desalniettemin is het voor iedereen die op internet actief is, van belang om in ieder geval iets van beide verordeningen te weten. En dat is in Nederland vrijwel de gehele beroepsbevolking. Zelfs in conceptversie geven de verordeningen een duidelijk beeld van de toekomst van internet in de Europese Unie. In dit artikel bespreek ik de Digital Markets Act (DMA) één van de twee hefbomen van de wetgevende tang: in een volgend artikel bespreek ik de Digital Services Act (DSA).

Netwerkeffect

In de digitale economie is het netwerkeffect van groot belang. Hiermee wordt het verschijnsel aangeduid dat hoe meer mensen dezelfde dienst gebruiken, hoe meer waarde deze dienst voor de gebruiker vertegenwoordigt. Een eenvoudig voorbeeld is het netwerkeffect bij sociale netwerken en chatapps: hoe meer gebruikers de dienst heeft, des te groter de waarde die een gebruiker aan het sociale netwerk toekent.

Investeerders waarderen een onderneming die een dergelijke dienst exploiteert vaak ook hoog. Zie de bijzonder hoge waarderingen van Meta (Facebook), Uber en AirBnB, bedrijven die (vooral) een of meer dienstenplatformen met veel gebruikers exploiteren. Deze bedrijven hebben een dusdanig groot marktaandeel dat zij een bijna monopolie hebben. Het netwerkeffect heeft een concurrentiebeperkende werking en kan tot vendor lock-in leiden. Veel van deze bedrijven proberen hun gebruikers telkens meer van hun diensten te laten gebruiken en bieden telkens nieuwe, andere diensten aan. Het begint bijvoorbeeld bij een operating system, dan een browser, officeapplicaties, dataopslag, e-maildiensten, een chatapp en nog een spraakassistent, allemaal (enigszins tot redelijk) op elkaar afgestemd. Na verloop van tijd wordt het daardoor lastig voor gebruikers om het software-ecosysteem van de aanbieder te verlaten.

Big Tech: de Digital Markets Act

De concurrentiebeperking is dan ook reden voor de Europese Unie om in te grijpen.  In 2020 presenteerde de Europese Commissie twee voorstellen voor richtlijnen. De eerste is de Verordening Digitale Markten (Engels: Digital Markets Act, hierna: DMA) en richt zich op internetgiganten. Het MKB in Nederland hoeft zich niet, zo (vooralsnog?) geen, zorgen te maken over de DMA, juist in tegendeel: het MKB is juist één van de doelgroepen die de DMA wil beschermen!

In de DMA worden de BigTech-ondernemingen gatekeepers (poortwachters) genoemd. Zij controleren immers vaak grotendeels (de toegang tot) het internet.

Doel van de DMA is de concurrentie op internet te vergroten. Dit doet de DMA door gatekeepers een aantal verplichtingen en verboden op te leggen:

• gebruikers moeten zich kunnen uitschrijven van de platformdiensten van gatekeepers onder voorwaarden die vergelijkbaar zijn met die van een abonnement;
• de basisfuncties van instant­messaging­diensten van gatekeepers moeten interoperabel zijn. Dit houdt kort gezegd in dat chatapps met elkaar moeten kunnen communiceren! Een gebruiker van Whatsapp moet dus berichten aan een gebruiker van Apple’s iMessage kunnen sturen;
• app-ontwikkelaars moeten toegang krijgen tot alle hulpfuncties van smartphones (zoals de NFC-chip voor betalingen, zeer tegen het zere been van Apple);
• verkopers moeten toegang krijgen tot hun marketing- of advertentiegegevens bij gatekeepers en dan vooral de prestaties daarvan;
• gatekeepers mogen hun eigen producten of diensten bevoordelen ten opzichte van de producten of diensten van concurrenten (“self-preferencing”)
• gatekeepers mogen belangrijke software niet bij de installatie van het besturingssysteem als standaardinstelling verplicht doen stellen (vergelijk de browseroorlog);
• gatekeepers mogen bij of met een dienst verzamelde persoonsgegevens niet hergebruiken voor een andere dienst;
• gatekeepers mogen aan zakelijke gebruikers geen oneerlijke voorwaarden opleggen;
• gatekeepers mogen bepaalde softwaretoepassingen niet vooraf installeren (het einde van bloatware?)
• app-ontwikkelaars mogen door een gatekeeper niet verplicht worden gebruik te moeten maken van bepaalde diensten (het betaalsysteem of identiteitsaanbieder) om in appstores te worden opgenomen, wederom zeer tegen het zere been van Apple

De bedoeling is dat deze ge- en verboden de handelingsvrijheid van Big Tech beperken. Op die manier blijft de digitale markt ook voor kleinere partijen interessant en wordt de concurrentie en innovatie en de positie van het MKB ten opzichte van Big Tech bevorderd.

In de tang?

Met de gelijktijdige introductie van DSA en DMA lijkt de Europese Commissie Big Tech vast te willen nemen in een tangbeweging. Dit is een militair manoeuvre waarbij de vooruitgeschoven vleugels van een leger zich als de bek van een tang dichtknijpen rond de troepen van een tegenstander. In dit artikel besprak ik de Verordening Digitale Markten (DMA), één van de twee hefbomen van de tang. Later deze week bespreek ik de tweede hefboom, de Digital Services Act (DSA).

Heeft u vragen over aansprakelijkheid van internetdiensten, platforms, ICT-recht en/of privacy, neemt u dan contact met mij op: 045 – 57 41 488 | 06 139 37 903 | s.blommendaal@ruttenwelling.nl